تعریف فقر
اگر نگاهی به نوشتارهایی که تا کنون در بارهی فقر صورت گرفته است، بیندازیم بیدرنگ درمییابیم که توافق عام روی تعریف مشخصی از فقر وجود ندارد. آنچه که معمولا به عنوان تعریف ارائه میشود، تعریف کلی است که به مصادیق گوناگون و بیشماری قابل تفسیر است. رایجترین تعریفی که از فقر میشود، این تعریف است که افراد مبتلا به فقر قادر به ادارهی یک سطح قابل قبول و مناسب زندگی نیستند. در خود این تعریف دهها جای سؤال و تفسیر وجود دارد، مانند اینکه سطح قابل قبول و مناسب زندگی، کدام زندگی است؟ سطح زندگی بسته به نظامهای ارزشی اجتماعی، مذهبی، فرهنگی و اقتصادی و هم چنین موقعیت زمانی و مکانی دارای تفاسیر گوناگون و متفاوت است.
برای فرار از کلی بودن تعریف، تلاشهایی در بیان جزئیات مفهوم فقر نیز صورت گرفته است که علیرغم مفید بودن، نتوانسته است به طور کامل از مفهوم فقر رفع ابهام نماید. در این تعاریف جنبههای زیر به عنوان مصادیق فقر بیان شدهاند: فقر به معنای کافی نبودن تغذیه، نرخ بالای مرگ و میر نوزادان، امید به زندگی پایین، فرصتهای تحصیلی ناچیز، آب آشامیدنی سالم غیر کافی، بهداشت و درمان ناکافی، مسکن نا مناسب و فقدان مشارکت در فرایندهای تصمیمگیری. در اینجا نیز میبینیم که در این فهرست نسبتاً جزئی از مصادیق فقر هنوز امکان تفسیرهای متفاوت باقی است.
پس فقر یک پدیدهی چند بعدی است که با توجه به شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و موقعیت زمانی و مکانی هر کشور شامل ناکامیدر رضایتمندی بر مبنای نیاز و کمبود دستیابی به منابع، تحصیلات، مهارت، سلامتی، تغذیه، پناهگاه و امکانات بهداشتی است که آسیب پذیری اجتماعی، خشونت و کمبود آزادی را در پی دارد.
خط فقر چیست؟
ما کسانی را زیر خط فقر تعریف میکنیم که قادر به فراهم نمودن نیازهای مادی اساسی خود خصوصاً اولین نیاز که سلامت جسم و تغذیه مناسب است، نباشد.
بنابراین خط فقر عبارت است از میزان درآمدی که شخص بتواند به وسیله آن نیازهای اساسی مادی خود را تأمین نماید و با این میزان درآمد فقیر گفته نشود و افرادی که از نظر میزان درآمد پایینتر از آن قرار بگیرند فقیر و افرادی که از نظر درآمدی بالاتر از آن باشند غیر فقیر محسوب شوند. از آنجاییکه نیازهای اساسی مادی بسته به تنوع زمان، مکان و جوامع متفاوت است، خط فقر در هر کشوری متفاوت خواهد بود و به میزان توسعه و ارزشهای اجتماعی آن جامعه بستگی خواهد داشت.
انواع فقر
در یک تقسیم بندی فقر را به دو نوع فقر مطلق و فقر نسبی تقسیم میکنند. فقر مطلق فقری است که منحصراً به وضعیت افراد خاص بدون هیچگونه مقایسه بین آنها و دیگران اشاره دارد. فقر مطلق زمانی وجود دارد که زندگی افراد مورد نظر، در معرض آسیب نقصانهای جسمییا اجتماعی- فرهنگی باشد. فقر نسبی به وضعیت افراد در مقایسه با دیگران اشاره دارد. در یک تقسیم دیگر فقر به فقر اولیه و ثانویه تقسیم میشود. اگر معیشت مادی انسانی (بر حسب تغذیه، پوشاک و مسکن) تضمین نشود، آن را فقر اولیه نامند. در مقابل محرومیت از مشارکت در زندگی اجتماعی عادی یا به عبارت دیگر، عدم حصول حد اقل سطح مشارکت فرهنگی یا اجتماعی معمول، فقر ثانویه نامیده میشود.
فقر چیست؟ فقیر کیست
فقر را از جنبههای مختلف میتوان مورد بررسی و مطالعه قرار داد. آنچه در این کنکاش مورد نظر است، فقر مالی است؛ ولی به سایر جنبههای آن نیز اشارتی خواهیم داشت.
1. فقر جسمی
شخصی که نقص عضو دارد، دچار فقر جسمیاست؛ بدین ترتیب، معلولان در شمار فقیران جای دارند؛ هر چند از ابعاد دیگر در درجات بالایی از توانگری باشند. البته چنین فقری اغلب به فقر مالی نیز میانجامد.
2. فقر فرهنگی
بی تردید خرد یکی بزرگ ترین نعمتهای خداوند متعال است. چنان که حضرت علی (ع) میفرماید: هیچ نعمتی از عقل برتر نیست(10)؛ ولی برخی ازانسانها از این نعمت بزرگ بی بهره یا کم بهره اند. عقل مراتب مختلفی دارد. گروهی از پایین ترین مرتبه ی آن یعنی توان درک نیز بی بهره اند. شریعت برای تدبیر زندگی چنین افرادی سرپرست مشخص کرده است. گروهی دیگر، به رغم برخورداری از این مرتبه از مراتب بالاتر آن یعنی مرحله ی کسب دانش و نیز عقل عملی، که سبب تشخیص درست از نادرست میگردد، بی بهره اند. این دسته در روایتها نادان شمرده شده اند. حضرت علی (ع) میفرماید: هیچ فقری مانند نادانی نیست. (11)
3. فقر روحی (ذهنی)
گروهی، به رغم برخورداری از مواهب طبیعی بسیار، همواره خود را نیازمند میپندارند؛ در اندیشه ی افزایش دارایی خویش به سر میبرند و ازمشاهده ی مردم داراتر در حسرت فرو میروند. آزمندی و حسد در جان این افراد ریشه دوانیده، آنها را از درون میپوساند. علی (ع) میفرماید:
الطمع فقر حاصر. – طمع فقری فراگیر و محدودکننده است.
برخی از راویان، این روایت را «فقر ظاهر» نگاشته اند؛ یعنی طمع فقری آشکار است(12). حضرت در جای دیگری این فقر را بدترین فقرها دانسته اند(13). چنین شخصی هر قدر داراتر شود، فقرش فزونی مییابد؛ مانند تشنه یی که نوشیدن آب دریا بر تشنگی اش بیفزاید.
مقابل این وضعیت، حالت استغناست. در این حالت، ممکن است شخص تنگدست باشد؛ ولی در درون خویش احساس آرامش و بی نیازی کند. معصومان: این حالت را ستوده، دارندگان آن را داراترین مردم خوانده اند. امام باقر (ع) میفرماید:
لا فقر کفقر القلب و لا غنی کغنی القلب. (14)
هیچ فقری چون فقر روحی و هیچ توانگریی چون استغنای روحی نیست.
یکی از عواملی که در فقر روحی موثر است، تبلیغ فرهنگ مصرفی و ترویج کالاهای لوکس و تجملی در جامعه است. وقتی شخصی میبیند در شهر یا همسایگی اش کسانی امکاناتی دارند که او فاقد آن هاست، در درون خود احساس کمبود و نیاز میکند. این احساس کمبود و نیاز، گاه در سطح جامعه گسترش مییابد و جامعه ی بی بهره از ثروت و رفاه با مشاهده ی جوامع توسعه یافته، خود را نیازمند مییابد.
فهرست مطالب
تعریف فقر
خط فقر چیست؟
انواع فقر
فقر چیست؟ فقیر کیست
فقر در دین یهود
فقر در مسیحیت
فقر در نظر سرمایه داری
فقر از نظر مارکسیست
فقر از نظر اسلام
. آثار اقتصادی
. آثار فرهنگی
. آثار اجتماعی
. آثار سیاسی
فقر انتخابی «ارادی»
الف) فقر انتخابی مثبت
ب) فقر انتخابی منفی
تنبلی و استقامت نداشتن
بی برنامگی
ارتکاب گناه
تکدی و اظهار نیاز
دیدگاه غلط نسبت به دنیا و آخرت()
الف) عوامل طبیعی
ب) عوامل اقتصادی
توزیع ناعادلانه ی ثروت
افزایش بی رویه ی قیمت ها
فقدان امکانات شغلی
ضعف مدیریّت و تخصّص نیروی انسانی
بازدهی پایین و عدم کارآیی در تخصیص منابع
ج) عوامل فرهنگی ـ اجتماعی
انحصاری بودن دانش و فن آوری
ترویج گناه و متزلزل شدن باورهای دینی
اعتیاد و…
راههای کوتاه مدت
ـ راههای پیشگیری از فقر
– الف) مقابله با عوامل فرهنگی و اجتماعی
– ب) مقابله با عوامل طبیعی
– ج) مقابله با عوامل اقتصادی
– شناسایی فقرا و معرّفی خط فقر
منابع و مآخذ
قسمتهایی که با «…………………………….» مشخص شدهاند از مقاله حذف شده و فقط در نسخه word و Pdf موجود هستند.
لطفا برای دریافت نسخه کامل این مقاله فایلهای word و pdf را دانلود نمائید.
با خرید این محصول فایل word و PDF مربوط به این مقاله را دریافت خواهید کرد.
لینک دانلود بیدرنگ پس از پرداخت نمایش داده شده و فایل فشرده مربوط به این مقاله آماده دانلود خواهد بود.
تعداد صفحات: 30 صفحه | حجم فایل: کمتر از 1 مگابایت | فونت استفاده شده: B Zar | به همراه صفحه اول
رمز فایل فشرده: www.4goush.net
