مقدمه
خواجه عبدالله انصاری، ملقب به پیر هرات، ادیب، عالم، عارف و صوفی نامدار قرن پنجم هجری، خالق تالیفات متعددی است که «مناجات‌نامه» مشهورترین آن‌ها به حساب می‌آید.
خواجه عبدالله انصاری، از مشاهیر عرفان و ادب فارسی و از پیشگامان نثر مسجع در تاریخ ادبیات است. عالمی بزرگ و عارفی برجسته که افکار صوفیانه و اندیشه‌های حکیمانه‌اش، همواره مورد توجه قرار گرفته و در این روزگار نیز، همچنان مناجات‌های شاعرانه و شورانگیزش، آرام دل‌های علاقه‌مند به حقیقت وجودی عالم است.
هریک از تالیف‌های متعددی که امروزه از پیر هرات در دسترس ما قرار دارد، از جمله آثار مهم و ارزشمند در ادب و عرفان و تصوف محسوب می‌شود. خواجه با نثری شاعرانه و شعری منثور، تحول شگرفی در ادبیات فارسی ایجاد کرد و با آمیزش نثر و شعر، مبدع گونه‌ای جدید از نثر موزون و آهنگین شد. در این نوشتار با زندگی و آثار شیخ‌الاسلام عبدالله انصاری بیشتر آشنا می‌شوید.
خواجه عبدالله پیر هرات
شیخ‌الاسلام ابواسماعیل عبدالله بن ابی منصور محمد مشهور و ملقب به پیر هرات، پیر انصار، انصاری هروی و خواجه عبدالله انصاری؛ ادیب، شاعر، عالم، عارف، محدث، مفسر قرآن، سخنور، استاد اخلاق و از مشایخ صوفی مسلک ایرانی در اواخر قرن چهارم و پنجم هجری قمری بود. زندگینامه نویسان عرب او را «عبدالله الهروی» می‌نامند و در نوشته‌های فارسی از وی با عنوان خواجه عبدالله یاد می‌شود. عنوان «خواجه» در واقع لقبی افتخاری است برای اخلاف پیامبر اسلام که در سرزمین‌های فارسی زبان، ساکن هستند. خواجه عبدالله نیز از نوادگان یکی از اصحاب پیامبر بود و طبق رسوم دیرین، با این عنوان به‌معنای «سرور» خطاب می‌شود.
در تفسیر‌های صوفیانه او را «پیر طریقت» و «اهل حقیقت» می‌خواندند و بعدها در متون فارسی به خواجه لقب «پیر هرات» دادند. وجه تسمیه «شیخ‌الاسلام» نیز از آنجا می‌آید که او را از ائمه اهل علم می‌دانستند که در مسائل مذهب و شریعت، تعصب فراوان از خود نشان می‌داد. این لقب، نخستین بار در سال ۴۷۴ هجری قمری و توسط «المقتدى» خلیفه عباسی به خواجه عبدالله اعطا شد و پس از آن رسمیت پیدا کرد.
خواجه عبدالله انصاری را به‌عنوان دانشمندی شاخص، سخنوری توانا و از جمله نوابغ ادبی خراسان قدیم معرفی می‌کنند. مردی که از کودکی، با هوش و حافظه خارق‌العاده خود، اطرافیان را شگفت‌زده کرد و در نوجوانی به آن درجه از کمال رسیده بود که مجلس وعظ داشت. در جوانی به زیارت خانه خدا رفت و در بازگشت سراغی از صوفی نامدار «شیخ ابوالحسن خرقانی» گرفت و در سایه‌سار معرفت او، دریچه دیگری از حیات و عرفان پیش چشمش گشوده شد. خواجه عبدالله خود از بزرگ‌ترین واقعه زندگی‌اش چنین می‌گوید:
عبدالله مردی بود بیابانی میرفت بطلب آب زندگانی ناگاه رسید به ابوالحسن خرقانی، چندان کشید آب زندگانی که نه عبدالله ماند نه خرقانی…
معرفتی که خواجه پس از دیدار خرقانی به آن نائل آمد و عرفان مبتنی بر شریعت او، رنج و محدودیت بسیاری را از سوی علمای اشعری و معتزله بر وی تحمیل کرد. نتیجه فشارهای فراوانی که در زمان حاکمیت غزنویان و سلجوقیان بر پیر هرات وارد آمد به چندین بار حبس و تبعید منجر شد؛ ول او همچنان با عزمی راسخ و باوری قلبی، به آموزش و تعلیم و تربیت شاگردان ادامه می‌داد و از عقاید خود دفاع می‌کرد.
خواجه عبدالله را از شهیرترین عارفان و اندیشمندان جهان اسلام می‌دانند که با همان شیوه وعظ و خطابه، در ادبیات نیز رد پای مهمی از خود به‌جای گذاشت. توانایی که او از اوان کودکی در سرودن اشعار فارسی و عربی از خود نشان می‌داد در تلفیق با نوشته‌هایی که با نثر مرسل و مصنوع آمیخته بود، به خلق آثاری موزون و دلنشین ختم شد. خواجه عبدالله با این شیوه، سبک تازه‌ای در ادبیات فارسی وارد کرد که در مسیری میان نثری شاعرانه و شعری حکیمانه در حرکت است. چنانچه استاد «شفیعی کدکنی» زیباترین نمونه شعر منثور فارسی در قرن پنجم را متعلق به خواجه عبدالله می‌داند و اعتقاد دارد خواجه یک نوع ژانر ادبی بر انواع ادبی فارسی اضافه کرد.
پیر هرات را همچنین، یکی از قطب‌های تصوف در قرن پنجم هجری معرفی می‌کنند که ادبیات عرفانی‌اش در «مناجات‌نامه» بیش از دیگر آثار مورد توجه عموم مردم قرار گرفته است؛ اثری که از لحاظ سادگی گفتار و شیرینی بیان، کم‌نظیر توصیف می‌شود. در تقویم رسمی ایران، روز ۱۴ اردیبهشت ماه مصادف با زادروز پیر هرات، روز بزرگداشت خواجه عبداله انصاری نام گرفته و این روز در افغانستان و بر سر مزار خواجه نیز گرامی داشته می‌شود.
زندگینامه خواجه عبدالله انصاری
خواجه عبدالله انصاری هروی ملقب به «شیخ‌الاسلام» و مشهور به «پیر هرات» در دوم ماه شعبان سال ۳۹۶ هجری قمری (۳۸۵ هجری شمسی) در منطقه تاریخی کهن‌دژ یا قهندز در ولایت هرات چشم به جهان گشود. این منطقه کهن باستانی، بخشی از خراسان بزرگ آن روزگار بو…
- فهرست
- مقدمه. 3
- خواجه عبدالله پیر هرات… 3
- زندگینامه خواجه عبدالله انصاری.. 5
- پیری و پایان عمر. 8
- مناجات خواجه عبدالله انصاری.. 10
- رباعیات خواجه عبدالله انصاری.. 12
- منابع و مآخذ. 13
قسمت‌هایی از این مقاله حذف شده و نسخه کامل آن فقط در فایل‌های word و Pdf قابل دانلود است.
لطفا برای دریافت نسخه کامل این مقاله فایل‌های word و pdf را دانلود نمائید.
با خرید این محصول فایل word و PDF مربوط به این مقاله را دریافت خواهید کرد.
لینک دانلود بی‌درنگ پس از پرداخت نمایش داده شده و فایل فشرده مربوط به این مقاله آماده دانلود خواهد بود.
تعداد صفحات: 13 صفحه | حجم فایل: کمتر از 1 مگابایت | فونت استفاده شده: B Zar به همراه صفحه اول
رمز فایل فشرده: www.4goush.net