دانلود تحقیق درباره دوران بعثت (14 صفحه)
تدوین تاریخ و تطوّر آن در خلال قرنهای اول هجری
علم تاریخ را به هیچوجه نمیتوان از تطوّر و بسط فرهنگ عمومی جامعه جدا کرد. به طور قطع، پیشرفت و تطوّر علم تاریخ مرحلهای از تطوّر و پیشرفت فرهنگ آن نیز محصول عوامل متعددی است که عمدتاً از تأسیس و قیام دولتی که با دولتها، فرهنگها و نهادهای سیاسی و نظامی دیگر برخورد داشته باشد، سرچشمه میگیرد و بدین ترتیب، عناصر اولیه تمدن آن گسترش مییابد.
علم تاریخ با حدود، ابعاد و روشهای تدوین آن، پس از ظهور اسلام تحقق یافته است; اما این مطلب هرگز به آن مفهوم نیست که عربها پیش از ظهور اسلام، هیچ نوع آشنایی با این علم نداشته اند، بلکه آنها پیش از ظهور اسلام، تمدنهایی، هرچند کوچک، در یمن و دیگر نقاط عرب داشتند که آثار آنها را کم و بیش نقل میکردند. اخبار و آثار دولت حمیر، سبأ و یمن به طور شفاهی در میان آنها، نسل به نسل نقل میگردید.
شاید تاریخ در آن عصر، دوره شَفَوی و حفظی خود را میگذرانید; یعنی آنچه را عربها میدانستند پیش از آنکه به نوشتن و خط متکی باشند، به حفظ و نقل شَفَوی و لسانی آن تکیه میکردند. از این جهت، در آن دوره، در اوایل اسلام تا مدتها پیش از اینکه خط و نوشتن شایع شود، از حافظههای بسیار قوی خود، بخصوص در زمینه انساب و اشعار، استفاده میکردند.
شاید مهمترین بخش از تاریخ عرب و اسلام که به طور حتم، تأثیر مهمی در تدوین تاریخ دوره بعد داشته، دوره «ایام العرب» (جنگها و داستانهای دوره جاهلی) بوده و به قصه بیشتر شباهت داشته است تا تاریخ و بیشتر مورّخان و محقّقان، قصه گویان و داستان سرایان آنها را نقل میکردند.
قصههای قرآن
ظهور اسلام و نزول قرآن کریم تحوّلی ژرف در اندیشه و ذهنیت عرب مسلمان ایجاد کرد. نقل داستانهای قرآن و اخبار گذشتگان و اهمیتی که قرآن شریف به اخبار گذشتگان میداد و معلومات ارزندهای از تمدنهای گذشته و انبیای سلف عرضه میکرد تاریخ را به عنوان موضوعی واقعی و جدّی مطرح نمود. علاوه بر آن، وجود حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) و پیروزیهای او در غزوات، سرایا و فتوحاتی که انجام داد موجب شد که مسلمانان این حادثه عظیم اجتماعی و تاریخی را تدوین نمایند و زندگی آن حضرت را به عنوان یک «اسوه» در فراروی زندگی خود قرار دهند. این مطلب نقطه عطفی در روند عمومی فرهنگ و ثقافت مسلمانان بود.
تثبیت حادثه «هجرت» به عنوان مبدأ تاریخ اسلامی، در سال شانزدهم هجری (زمان خلیفه دوم) به پیشنهاد امام علی (علیه السلام)، 1 پایه اساسی تدوین علمی تاریخ اسلامی بود. از اینرو، حادثه «هجرت» نقطه آغاز تجدید احداث و وقایع تاریخ مسلمانان است. بدین دلیل، نقطه آغاز تدوین تاریخ مسلمانان را در دو روش تلخیص میکنیم:
1 ـ گرایش تدوین تاریخ «ایام العرب» و آثار آن از پیمانها، کینه ها، انقلابها و دیگر نتایج آن که در زندگی عرب مسلمان اثر گذاشته بود. به طور کلی، «ایام العرب» از گذشته نزدیک عرب و آنچه که این ایام از نظر اجتماعی، ادبی و فرهنگی در جامعه آنان اثر گذاشته بود، حکایت میکرد.
2 ـ گرایش دوم، تدوین تاریخ اسلام و ظهور حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) و اخبار زندگی، غزوات، سرایا و به طور کلی سیره حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) است.
وقوع این دو گرایش واقعیت اجتماعی جزیره العرب آن روز بود; اوّلی تعصبات قبیلگی و گروه بندیهای جامعه جاهلی را مینمایاند و دومی حیات پیامبر (صلی الله علیه وآله)، اعمال، گفتار و سیره ایشان را گزارش میدهد.
دکتر عبدالعزیز الدّوری میگوید: هر یک از این دو گرایش غالباً در یک مرکز فرهنگی اتفاق افتاده است: گرایش اسلامی در مدینه، مرکز سنّت پیامبر (صلی الله علیه وآله) و گرایش اول (گرایش عصبیت) در کوفه و بصره، دو شهر جدیدی که پس از اسلام به وجود آمدهاند و مرکز فعّال گرایشهای عصبیتی و قبیلگی میباشند. 2
نکته جالب توجه اینکه این شهرهای سه گانه (مدینه، کوفه، بصره) در آغاز عصر تدوین، مرکز فعالیت فرهنگی و مسکن بیشتر علمای عصر بوده است.
اهتمام به ضبط گفتار و کردار پیامبر (صلی الله علیه وآله) نه فقط از نظر ترویج تقوی و ورع اسلامی مهم بود، بلکه موضعی جدّی و واقعهای مؤثر به حساب میآمد; زیرا حکومت جدیدی که پس از وفات پیامبر روی کار آمد ناچار بود که همه روشها و نظامات خود را از سیره پیامبر (صلی الله علیه وآله) به عنوان اولین مؤسس و بنیانگذار دولت اسلامی اخذ کند.
علاوه بر آن، اگر ما اساسی را که خلیفه دوم تقسیم بندی طبقات جامعه را بر آن بنا نهاد ملاحظه کنیم که جامعه اسلامی را بر مبنای خویشاوندی با پیامبر (صلی الله علیه وآله) و سابقه در اسلام تقسیم بندی کرد و به آنها که به نحوی با پیامبر (صلی الله علیه وآله) خویشاوندی داشتند سهم بیشتر و اهمیت فراوان تری داد، به طور قطع، اعمال و غزوات پیامبر (صلی الله علیه وآله) و تاریخ اسلام چنان اهمیتی پیدا میکرد که شناخت حقوق طبقات جامعه صدر اسلام بدان بستگی داشت و بر حسب سبقت در اسلام و شرکت در جنگها و غزوات، حقیقت پیدا میکرد و هر کس بر این اساس، از عطایا، مواهب و قیام اسلامی برخوردار میشد. 3
جمعآوری و تدوین احادیث پیامبر (صلی الله علیه وآله) موضوعی بود که مبتکران این فن را به عنوان محدّثان و جامعان حدیث، معروف میساخت. این دسته از صحابه پیامبر (صلی الله علیه وآله) به راستی، در جمعآوری و تدوین احادیث آن حضرت، زحمتهای طاقت فرسایی متحمل شدند. گاهی آنان برای جمعآوری احادیث به سفر میرفتند تا بتوانند حدیث یا احادیثی را به دست آورند.
ابتدا این تلاش علمی در مورد «مغازی» صورت میگرفت اما بعدها مغازی نویسی خود به صورت فن خاصی درآمد و بخش مهمی از تدوین تاریخ اسلام گردید; حتی از حدیث نویسی و تدوین احادیث نیز جدا گردید و آنچنان توسعه یافت که شامل تدوین تمام تاریخ زندگی پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) شد، چه پیش از نبوّت آن حضرت و چه پس از آن.
سیره نویسان معروف
در قلمرو تدوین مغازی و سیره نویسی، عدهای به این مهم پرداختهاند. بیشتر آنها از معروفترین فرزندان صحابهاند که به این کار دست یازیدهاند. در ذیل، به برخی از آنها اشاره میشود:
1 ـ ابان بن عثمان بن عفّان: او در رأس کسانی قرار دارد که به سیره نویسی اقدام کردهاند. ابان بن عثمان (ف. 95 یا 105 هـ) معروفترین کسی است که در مرحله انتقال حدیث نویسی به مغازی و سیره نویسی قرار گرفته است; زیرا او ابتدا کار خود را از حدیث نویسی شروع کرد که سرانجام منجر به سیره نویسی شد.
پس از او، ابن سعد در شمار محدّثان طبقه اول از تابعین مدینه قرار دارد. او نیز به مغازی و سیره نویسی اهمیت فراوان داده ولی به نظر مورّخان، بیشتر «محدّث» است تا چیز دیگر. 4
2 ـ عروه بن زبیر: او (ف. 94 هـ) اولین سیره نویس معروف است و در بین مؤلفان مغازی و سیره نویسی شخصیت بارزی میباشد. سیره نویسی به او منسوب است. گرچه ما امروز کتاب عروه بن زبیر را در دست نداریم، اما مجموعه کتابهای ابن اسحق، واقدی و طبری، همگی از نوشتههای ابن زبیر استفاده کردهاند. این نشان میدهد که تألیف عروه بن زبیر اصلی ترین و قدیمی ترین متنی است که درباره مغازی و سیره نوشته شده است. جالب اینکه عروه بن زبیر در تألیف کتاب خود، تنها به نقل غزوات و جنگهای پیامبر نپرداخته، بلکه وسیع تر و شامل تر از آن، در مورد نحوه زندگی، نزول وحی و دیگر تفاصیل زندگانی پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) نیز مطالبی آورده که خود مرحلهای از تدوین تاریخ اسلامی و حد وسط بین مغازی نویسی (نقطه آغازین تاریخ اسلامی) و مرحله تاریخ نویسی اسلامی است; زیرا عروه بن زبیر علاوه بر سیره و حیات پیامبر (صلی الله علیه وآله)، از اوضاع دوران خلافت راشده، از قبیل جنگ قادسیه و یرموک، نیز سخن به میان آورده است. 5
3 ـ محمّدبن شهاب زهری: پس از ابان بن عثمان و عروه بن زبیر، محمّدبن شهاب زهری (51 ـ 124 هـ) به این کار اهتمام ورزید. او اصلاً از قبیله قریش بود و در مدینه تولد یافت، اهتمام فراوانی به حدیث داشت و در میان احادیث، به روایتهای مغازی به صورت عام، اهمیت بیشتری میداد. زهری در تدوین مغازی، در واقع، از سیره نویسی پیامبر (صلی الله علیه وآله) آغاز کرده است. او در سیره نویسی بسیار گسترده و وسیع بحث نموده و فترت جاهلیت و دوران پیش از اسلام تا ظهور حضرت محمد (صلی الله علیه وآله)، دوران مکه و هجرت به مدینه، مغازی، فتوح، نمایندگان سیاسی، خود عرب و دیگر فعالیتها و حوادث مهم تاریخ صدر اسلام را بازگو میکند. او در نقل همه این حوادث، تسلسل تاریخی، تاریخ حوادث و اسناد روایات را نیز یادآوری مینماید. وی علاوه بر تاریخ حیات پیامبر (صلی الله علیه وآله)، حوادث پس از وفات، انتخاب ابوبکر، شورای عمر، فتنه عثمان و انتخاب حضرت علی (علیه السلام) را نیز به تفصیل ذکر میکند.
محمّد بن شهاب زهری از نسّابان معروف و شخصیتهای ممتازی است که در این رشته تألیف داشته. کتاب نسب قریش مصعب زبیری عمده مطالب خود را از محمّدبن شهاب زهری اقتباس کرده است.
4 ـ محمّدبن اسحاق: پس از چند نفر از محدّثانی که تقریباً در تدوین تاریخ اسلام نقشی داشته اند، نوبت به محمّدبن اسحق (151 هـ.) میرسد. او بزرگترین و اصیلترین مورّخ اسلام است و امروزه تاریخ او (سیره الرّسول) در دسترس ما قرار دارد.
ابن اسحق سیره خود را به دو دوره و یک فترت تقسیم میکند:
1 ـ آغاز سیره او (الابتداء) شامل آغاز خلقت تا پیدایش نسل عرب و اولاد اسماعیل تا بعثت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) است.
2 ـ از بعثت (دوران رسالت پیامبر (صلی الله علیه وآله)) تا تشکیل دولت مدینه;
3 ـ مغازی و غزوات پیامبر (صلی الله علیه وآله)، وفات ایشان، قضیه سقیفه بنی ساعده، اشعار و مرثیه هایی که برای آن حضرت سرودهاند.
البته ما به معضل مطالب ابن اسحق از طریق ابن هشام که آن را تنقیح کرده و احیاناً قسمتهای بسیاری از آن را، بخصوص در بخش اول حذف کرده، واقف هستیم و شاید بتوان گفت که کتاب او و کتاب ابن هشام قدیمی ترین متنی است که درباره سیره پیامبر (صلی الله علیه وآله) در دسترس ما قرار دارد.
مؤلّفان اسلامی محمّدبن اسحق را شخصیتی شیعی دانستهاند و اگر او گاهی از سوی مالک بن انس متهم شده به این علت بوده که ابن اسحق در نسب مالک همواره طعن میکرده است. لذا، مالک او را به انواع تهمتها متهم ساخته است; وگرنه ابن حجر در التقریب خود و شهید ثانی در حواشی خود بر خلاصه الرّجال علاّمه، به تشیع وی تصریح کردهاند. 6
«از اخباری که ابن اسحاق در مناقب و فضایل اهل بیت (علیهم السلام) نقل کرده و در منابع گوناگون آمده است، مستفاد میشود که او همچنان که در رجال کشّی ذکر شده، دوستدار اهل بیت (علیهم السلام) بوده است.»7
ابن هشام گرچه اصل سیره ابن اسحق را از طریق راوی او، زیادبن عبدالله البکائی، نقل کرده است ولی او به دلیل معاصر بودن با بعضی خلفای عباسی و رعایت سیاست آنها، از ذکر فضایل و مناقب امیرالمؤمنین (علیه السلام) که ابن اسحق مفصّلاً از آنها یاد میکند، خودداری نموده و آن قسمت را حذف کرده و گویی به نوعی تعصّب ضد شیعی آلوده ساخته است….
قسمتهایی از این مقاله حذف شده و نسخه کامل آن فقط در فایلهای word و Pdf قابل دانلود است.
لطفا برای دریافت نسخه کامل این مقاله فایلهای word و pdf را دانلود نمائید.
با خرید این محصول فایل word و PDF مربوط به این مقاله را دریافت خواهید کرد.
لینک دانلود بیدرنگ پس از پرداخت نمایش داده شده و فایل فشرده مربوط به این مقاله آماده دانلود خواهد بود.
تعداد صفحات: 14 صفحه | حجم فایل: کمتر از 1 مگابایت | فونت استفاده شده: B Zar | به همراه صفحه اول
رمز فایل فشرده: www.4goush.net