دانلود تحقیق ادبیات ایران و جهان (16 صفحه)
خط و زبان در ایران پیش از اسلام
خط
تاریخ پیدایی خط، به درستی معلوم نیست. این اندازه روشن است که نخستین نوشتارهای انسان، بسیار ساده و ابتدایی بوده است؛ به این معنی که با طرزی به دور از ظرافت تصویر چیزها را میکشیدند و به این ترتیب مقصود خود را به دیگران میفهماندند. به این نوع خط «خط تصویری» میگویند.
خط تصویری به تدریج تکامل پیدا کرد و پس از گذشتن از مرحله علامتنویسی (معنی نگاری) به مرحلهی الفبایی قدم گذاشت. الفبا برای اولین بار در میان فنیقیها که در سرزمین فنیقی (لبنان کنونی و حوالی آن) سکونت داشتند، رواج پیدا کرد و از آنجا به سایر جاها پراکنده شد. ایرانیان در دوره پادشاهی مادها، علامتهای میخی بابلی را اقتباس کردند و مانند فنیقیها، از آن الفبایی مستقل ترتیب دادند.
خط میخی: الفبایی را که ایرانیان در عهد باستان به کار میبردند، خط میخی نام نهادهاند. این نام گذاری از آن جهت بوده است که برای نوشتن آن از میله آهنی کوچک یا چوبی شبیه به میخ استفاده میکردند و خطهایی که با آن بر لوحههای گلی نقش میکردند شبیه به میخ بود.
این خط که میتوان آن را خط «هجایی» نامید، دارای سی و شش حرف (هجا) بود و از چپ به راست نوشته میشد.
خط اوستایی: تاریخ اختراع خط اوستایی را اواخر دوره ساسانی دانستهاند. از این خط برای نوشتن متون دینی مربوط به آیین زردشتی، به ویژه کتاب اوستا استفاده شده است. این خط از راست به چپ نوشته میشد و چهل و چهار حرف داشت.
خط پهلوی: خطی را که ایرانیان در عصر اشکانی و ساسانی به کار میبرند و تا چند قرن بعد از اسلام هم به کار میرفته است، خط «پهلوی» مینامند. کلمهی «پهلوی» اصلاً از واژهی «پژتو» گرفته شده که اسم قوم اشکانی بوده است.
خط پهلوی که قسمت عمده ادبیات پارسی میانه بدان نوشته شده دارای اصلی آرامی (یکی از خطوط سامی) است. این خط بیست و دو حرف (هجا) داشته و به مانند اوستایی از راست به چپ نوشته میشده است.
زبان
زبان ایرانیان پیش از اسلام – که مادر و ریشه زبان روز ایران است – پارسی (فارسی) نامیده میشود. این زبان از شاخه زبانهای هندو اروپایی است و به سه دورهی جداگانه تقسیم میشود:
1. فارسی باستان: که در دورهی هخامنشی رایج بوده و فرمانها و نامههای شاهان به آن زبان نوشته می-شده است.
2. فارسی میانه (پهلوی): زبانهای ایرانی میانه به دو گروه عمده شرقی و غربی و هر کدام از این دو گروه خود به دو شاخهی شمالی و جنوبی تقسیم میشوند: شاخه شمالی از گروه غربی را «پهلوانیک» (پارتی) و شاخه جنوبی از گروه غربی را «پارسی میانه» میگویند. از شاخه شمالی یا پهلوانیک آثار زیادی در دست نیست اما از شاخهی جنوبی (پارسی میانه) نگارشتهها و نوشتههای بسیار موجود است.
3. فارسی نو: پس از ورود اسلام به ایران زبان فارسی با استفاده از خط (الفبا) عربی به مرحله نوینی گام نهاد که در اصطلاح بدان فارسی نو (دری) گفته میشود.
پیوستگیهای فرهنگی و ادبی دوره ساسانی با عصر اسلامی
نوشتههای پارسی میانه که از روزگار ساسانیان به دست ما رسیده است. تنها بخشی از ادبیاتی است که در آن زمان وجود داشته است. آثار فراوان دیگری به پارسی میانه وجود داشته که مصنّفان اسلامی از آنها نام بردهاند. برخی از آنها را هم به زبان عربی ترجمه کرده بودند.
از مهمترین این نوشتهها میتوان کتاب «خدای نامه» را نام برد که در اواخر عهد ساسانی پدید آمد و در نخستین سدههای اسلامی چند بار به عربی ترجمه شد.
از روی ترجمههای خدای نامه «سیرَالملوک»ها و «شاهنامه»های متعددی پرداخته شد کهیکی از آنها شاهنامهی منثور «ابومنصور عبدالرزاق توسی» است. در کتابهای اخلاقی و آموزش فارسی مانند قابوس نامه، بحرالفواید، نصیحته الملوک و اخلاق ناصری از اندرز نامهها و پند نامهها و پندهای عصر ساسانی کم و بیش استفاده شده است.
در زمینه ادبیات داستانی، علاوه بر روایات پهلوانی و تاریخی، وجود کتابهایی مانند هزار افسانهیا داستانهای مربوط به خسرو و شیرین و هفت پیکر که به دورههای پیش از اسلام باز میگردد، گذشتهی ادبی پرباری را نشان میدهند.
زبان و ادبیات در ایران بعد از اسلام
در گذشته، دورههای تاریخ ادبیات را بر مبنای سلسلهها تقسیم بندی میکردند مانند شعر دورهی غزنوی یا ادبیات دورهی مغول؛ اما امروزه سیر ادبیات فارسی را بر منبای شاخصها و سنتهای ادبی و با توجه به افراد شاخص و سنتگذار تقسیمبندی میکنند. منظور از شاخصها و سنت گذاران، افرادی هستند؛ که مهمترین ویژگیهای ادبی یک مقطع را میتوان در آثار آنها پیدا کرد.
تقسیم دورههای ادبی بر این مبنا، لزوماً با تقسیمات سیاسی، تاریخی و جغرافیایی همخوانی و هماهنگی ندارد. گاهی شاعری که از نظر زمانی در دورهای زندگی میکند از لحاظ ادبی و فکری در دوره پس یا پیش از خود قرار میگیرد.
با توجه به همین اصل کلی و صرف نظر از جریانهای تاریخی، قلمرو بحث این کتارب را در باب ادبیات ایران بعد از اسلام به چند دوره تقیسم میکنیم.
1) الفبا، برای اولین بار در میان کدام یک از اقوام و در چه زمانی رواح رواج پیدا کرد؟
پاسخ: در میان فنیقیها و حدود سه هزار سال قبل از میلاد.
2) چرا سلسههای تاریخی و حوادث سیاسی نمیتوان در تقسیم بندی اصل و مبنا قرار گیرد؟
پ: زیرا سلسلههای تاریخی و حوادث سیاسی و اجتماعی فقط میتوانند سیر تحول و گذرا یک دوره را به دورهای دیگر، کند یا تند کننده ولی هرگز در این تقسیم بندی اصل و مبنا قرار نمیگیرند.
3) اوستای موجود از چه کتابهایی تشکیل شده است؟
پ: اوستای موجود از پنج کتاب ب ه نامهای یسنا، یشتها و یسپرد و ندیدا و خرده اوستا تشکیل شده است که جملگی حاوی نیایش اهورا مزدا، خدای بزرگ و بیهمتا. ایزدان و فرشتگان، ستایش پاکی و نیکی و راست کرداری، نکوهش دیوان و اهریمنان و همچنین دستورها و احکام و ذکرهای مذهبی است.
4) خدای نامه چیست و منشأ و سرمشق چه نوع آثاری است؟
پ: کتابی مهم است که در اواخر عهد ساسانی پدیدآمد و در نخستین سدههای اسلامی چند بار به عربی ترجمه شد و از روی ترجمههای آن سیرالملوکها و شاهنامههای متعددی پرداخته شد کهیکی از آنها شاهنامه منثور ابومنصور عبدالرزاق توسی است. این کتاب منشأ و سرمشق آثار تاریخ نویسی در دوره-های بعد شد.
عصر پیش از رودکی
درآمدی بر عصر پیش از رودکی یا دوره شکل گیری زبان و فرهنگ جدید ایران (از سال 21 تا 250 هـ. ق)
سال 21 هـ. ق را از آن رو آغاز این دوره قرار دادیم که در این سال، امپراطوری عظیم ساسانی که از درون متلاشی شده بود. در برابر سپاه تازه نفس اسلام به زانو درآمد و در جنگ مهمی که در حدود نهاوند، میان دو طرف رو ی داد. یزدگرد سوم آخرین امپراطور ساسانی، شکست خورد و عربها این نبرد را «فتحالفتوح» نامیدند. از این تاریخ به بعد نزدیک به دویست سال، ایران از داشتن حکومت مستقل ملی محروم بود. با وجود این جنگ و گریزهای برخی از ایرانیان مخالف مانند المقنع به آفرید، بابک و کوشش ابومسلم خراسانی، در برانداختن حکومت بنیامیه و هم تلاشهای ایرنیان دانش دوست در فرآگرفتن زبان عربی و انتقال میراث فرهنگی گذشته ایرانیان به دامن اسلام از طریق ترجمهی متون پهلوی به عربی، در سرتاسر این دو قرن ادامه داشت تا این که ابتدا امرای طاهری و بعد از آنها سامانیان در شرق و شمال شرقی ایران حکومتهای نسبتاً مستقّلی تشکیل دادند.
پیشگامی ایرانیان
ایرانیان تنها در قلمرو علوم نقلی و ادبی پیشگام نبودهاند. بلکه در زمینه علوم عقلی هم به دلیل سابقه درخشانی که پیش از اسلام در حوزه علمی گندی شاپور کسب کرده بودند. در صف مقدم قرار داشتند.
علل اصلی تأثیر ایرانیان را در نقل و تدوین و نشر علوم در تمدن اسلامی، میتوان چنین خلاصه کرد:
1-راهیافتن ایرانیان به دستگاه حکومت به ویژه در عصر عباسی و به دست گرفتن قدرت و امکانات دولتی.
2-چون ایرانیان، پیش از اسلام بر اثر رواج ادیان و مذاهب مختلف باعث و تحقیق پیرامون مسائل دینی آشنا بودند. در دوره اسلامی نیز به مباحثات مذهبی رو آوردند و همین برخورد مذاهب و معتقدات با یکدیگر عامل عمدهای برای توجه کردن مسلمین به برخی از دانشهای آن روزگار بود.
3-در فرهنگ ایرانیان علوم مختلف از قبیل ریاضی، فلسفه و طب وجود داشت که از فرهنگ یونانی یا هندی ترجمه و اقتباس شده بود و مدتها در گُندی شاپور تدریس میشد با ترجمه این علوم به زبان عربی، روحیه علمی مناسب با آن هم به فرهنگ اسلامی انتقال یافت و به دلیل زمینه مناسبی که در دامان اسلام پیدا کرد، به شدت مورد توجه و استقبال قرار گرفت.
شعوبیه
سیاست بنی امیه در مورد اقوام عجم (غیرعرب) و به ویژه ایرانیان، سخت گیرانه و از روی بیانصافی بود. آنان سیادت را خاص اعراب و همه اقوام و ملل دیگر را بنده و فرودست خود میدانستند و با آنها همچون بندگان و افراد پست رفتار میکردند. این سیاست بر ایرانیان که خود را از هر جهت از تاریان برتر میدیدند. بسیار گران آمد و آنان را به واکنش شدید و مقابله به مثل و ادار کرد. به این ترتیب که ابتدا با تمسک به آیه شریفه: «اِناّ خَلَقْناکمْ مِنْ ذَکراً وَ اُنْثی وَ جَعَلْنا کمْ شُعُوبآً وَ قِبائلَ لِتَعارَ فوُا آن اَکرَمَکمْ عِنْدَالله اَتقَیکمْ.» موضوع برابری عرب و عجم را مطرح کردند و تنها عامل امتیاز بخش را «تقوا» دانستند اما چون اعراب به این امر راضی نشدند و همچنان به رفتار نادرست خود ادامه میدادند. با حالت پرخاش، موضوع برتری عجم بر عرب را پیش کشیدند و حتی در نوشتهها و آثار خود در تحقیر اعراب کوشیدند؛ این گروه که در دورههای بعد نیز فعالیت داشتند «شعوبیه» نامیده شدند.
فارسی نو (دری) در ادامه پارسی میانه
کلمه «دری» به معنی «درباری» و منسوب به «در» (درباره درگاه) است و در اصطلاح، به زبان دولتی دستگاه ساسانی اطلاق میشود. گویش دری دنباله پهلوی ساسانی است و در آن عناصری از پهلوی اشکانی هم دیده میشود. این گویش ابتدا در شرق ایران رایج بود اما در دوره بعد از اسلام، رسمیت یافت و در امور اداری و برای نوشتن آثار ادبی به کار گرفته شد.
خط عربی
به درستی روشن نیست که خط عربی از چه تاریخی برای نوشتن فارسی به کار رفت. قدیمترین کتابی که به خط فارسی امروز در دست است کتاب «ابثنَیه مَنْ حقایق الازویه» است که در سال 477 هـ. ق توسط اسدی توسی و در زمینه پزشگی تحریر شده است.
استفاده از خط عربی در زبان فارسی، زبان و فرهنگ تودههای مردم ایران را به دیانت مقدس اسلام نزدیک کرد. اولین آثار شعر ونثری هم که به زبان فارسی پدید آمد. در واقع همین خصلت را در خود منعکس کرده است.
نخستین سخن سرایان فارسی
در ایران پیش از اسلام، چه بسا که به همین زبان فارسی هم شعر وجود داشته است اما مبنای وزن در شعر پیش از اسلام با آنچه ما به عنوان «شعر عروضی» میشناسیم متفاوت بوده است؛ حتی از قرنهای اولیه اسلامی هم اشعاری به لهجههای محلی و گاه به فارسی دری موجود است که در آنها مبنای عروض فارسی رعایت نشده است رواج شعر به شیوه عروضی از نیمهی اول قرن سوم هجری پیشتر نمیرود و پیش از آن، اگر شعری هم وجود داشته، بر شیوه عروضی نبوده است.
تذکره نویسان از حکیم ابوحغص سغدی و عبّاس مروزی به عنوان نخستین شاعران پارسی گوی نام برده و حتّی اشعاری را هم به این دو نسبت دادهاند امّا اطلاّعات مربوط به آنها جنبه تاریخی ندارد.
- فهرست مطالب و مندرجات
- خط.. 3
- زبان. 4
- پیوستگیهای فرهنگی و ادبی دوره ساسانی با عصر اسلامی.. 4
- زبان و ادبیات در ایران بعد از اسلام. 5
- عصر پیش از رودکی.. 6
- پیشگامی ایرانیان. 6
- شعوبیه. 7
- فارسی نو (دری) در ادامه پارسی میانه. 7
- خط عربی.. 7
- نخستین سخن سرایان فارسی.. 7
- عصر رودکی.. 8
- شعر در عصر سامانی.. 8
- شهید بلخی، خردمندی اندوهگین.. 9
- رودکی، شاعرغزل و خرد آزمایی.. 9
- آثار و اشعار شیوه و شاعری رودکی.. 9
- اشعار کسایی.. 11
- درآمدی برعصر فردوسی، دورهی حماسه ملّی و فرد آرمانی.. 11
- نثر فارسی و آغاز ادبیات تاریخی دینی.. 13
- 1) شاهنامه ابومنصوری.. 13
- 2) ترجمه تفسیریطبری.. 13
- 3) تاریخ بلعمی.. 13
- 4) الابنیه عن حقایق الادویه. 13
- 5) هدایه المتعلمین فیالطب… 14
- 6) حدودالعام من المشرق الیالمغرب… 14
- دقیقی در راه احیای حماسه ملی.. 14
- منابع و مآخذ. 16
قسمتهایی از این مقاله حذف شده و نسخه کامل آن فقط در فایلهای word و Pdf قابل دانلود است.
لطفا برای دریافت نسخه کامل این مقاله فایلهای word و pdf را دانلود نمائید.
با خرید این محصول فایل word و PDF مربوط به این مقاله را دریافت خواهید کرد.
لینک دانلود بیدرنگ پس از پرداخت نمایش داده شده و فایل فشرده مربوط به این مقاله آماده دانلود خواهد بود.
تعداد صفحات: 16 صفحه | حجم فایل: کمتر از 1 مگابایت | فونت استفاده شده: B Zar | به همراه صفحه اول
رمز فایل فشرده: www.4goush.net
