مقدمه:
پروپوزال یا طرح تحقیق، پیش نویس پژوهشی است که شما می‌بایست برای اخذ مدرک تحصیلی خود انجام دهید. در پروپوزال، شما به معرفی موضوعی که برای پایان نامه خود انتخاب کرده اید، توضیح اهمیت آن موضوع، ذکر پژوهش هایی که در گذشته در این باره صورت گرفته، و نتایجی که فکر می‌کنید از تحقیق خواهید گرفت می‌پردازید. هم چنین روش یا روش هایی که در پژوهش از آنها بهره خواهید گرفت را ذکر می‌کنید. شکل پروپوزال بنا بر هدفی که از آن دارید و یا به مقتضای رشته تحصیلی میتواند قدری متغیر باشد. اما شکل بندی بنیادین آن، همواره باید شامل عنوان بندی‌ها و بخش‌های زیر باشد:
1- موضوع تحقیق
موضوع پایان نامهشناسنامه پژوهش و در واقــع محـل تجلی مــختصــات « مفهومی» ، « زمانی » و « مکانی » پروژه است. موضوع به لحاظ معرفت شناختی حکم دایره‌ای را دارد که شعاع آن در واقع شعاع عمل پروژه است. اگر پژوهشی فراتر از موضوع رود و یا بدنه آن نسبت به مختصات مفهومی، زمانی و مکانی مندرج در آن کوچکتر باشد، این اصل دلالت بر عدم تبعیت پروژه مفروض از قواعد روش شناختی دارد.
منابع انتخاب موضوع تحقیق:
1) مسائل و دغدغه‌های شخصی
2) انتشارات: کتاب، نشریات، مقالات،…
3) تحقیقات جاری که در حال انجام شدن هستند: استفاده از اساتید دانشگاهها – طرحهای جاری – آمارهای دولتی و غیر دولتی
4) اطلاعات قبلی موجود: همواره اطلاعاتی وجود دارد که محقق با مراجعه به این اطلاعات موضوعی را بدست می‌آورد، سالنامه‌های آماری که در کتابخانه‌ها موجود است.
معیارهای انتخاب موضوع تحقیق:
انتخاب و تنظیم موضوع تحقیق، از آن دست مسائل مهمی است که نیاز به تأکید بیشتر دارد، چون هیچ نوع فعالیت تحقیقی مثبتی را نمی‌توان صورت داد مگر آنکه موضوع آن، از پیش مشخص، معین و روشن گردیده باشد. با توجه به همین ملاحظات است که انتخاب و تنظیم موضوع پژوهش را باید بدون شتابزدگی و در نهایت تعمق بررسی کرد و در انتحاب آن معیارهای زیر را مد نظر قرار داد:
1) موضوع تحقیق باید شامل توضیح واضح و روشنی از آنچه که پژوهشگر واقعاً قصد تعیین آن را دارد، باشد.
2)از نظر مختصات مفهومی، مکانی و زمانی باید دارای دامنه محدود باشد و فقط یک مساله یا مشکل را به عنوان موضوع مطرح نماید.
3)غالباً موضوع‌های تحقیق با کلمات « بررسی »، « تأثیر»، « تعیین »، « مقایسه »، « رابطه »، « موجب » و غیره شروع می‌شوند.
4) موضوع انتخابی باید قابلیت و امکان تحقیق را داشته باشد
5) خودداری از دوباره‌کاری تحقیقات و وفاداری نسبت به تحقیقات انجام شده قبلی.
6) علاقه مندی محقق به موضوع مورد تحقیق: علاقه محقق موجب به دست آمدن نتایج دقیقتری میشود.
7) تحقیق باید به خواننده کمک کند به آگاهیهایی دست پیدا کند که در مورد آن کم می‌دانسته و یا اصلاً آگاهی نداشته است.
8) محقق بایستی هنگام انتخاب موضوع یا عنوان تحقیق، از فرضها یا سئوالهایی که در پی این موضوع خواهد آمد، آگاه باشد
9) عنوان فارسی و انگلیسی موضوع باید به طور کامل با هم تطابق داشته باشند.
2- بیان مسأله (تشریح ابعاد، حدود مسأله، معرفی دقیق مسأله، بیان جنبه‌های مجهول ومبهم و متغیر‌های مربوط به پرسش‌های تحقیق، منظور تحقیق)
مساله و موضوع تحقیق عبارت از شرایطی است که وجود دارد و در ذهن پژوهشگر ایجاد سوال می‌کند و پژوهشگر را بر می‌انگیزد که در آن کند و کاو کند. بطور اساسی در یک تحقیق خوب، مسئله مورد بررسی باید از کلیه جوانب بطور جامع و کامل تعریف شده باشد. در بیان مساله، ما ابتدا باید به پیامدهای منفی جهلی که نسبت به موضوع وجود دارد اشاره کنیم، به گونه ای که افراد مرتبط با آن موضوع با خواندن یا شنیدن استدلالات ما بپذیرند که فقدان اطلاعات روشمند نسبت به آن موضوع میتواند منجر به بروز زیانهای مالی، یا آسیبهای روانی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی گردد. سپس، در مورد کارهایی که تاکنون برای حل مساله انجام شده توضیح مختصری داده و در نهایت امتیازات و تفاوت‌های کار خودمان با کارهای قبلی عنوان خواهیم نمود. به طور کلی در بیان مساله تحقیق باید نکات زیر به شیوه ای مناسبدر متن آورده شود:
اطلاعات زمینه ای در مورد موضوع مورد مطالعه
توصیف دقیق مسأله
نحوه بروز یا وقوع
وسعت و شدت مساله و عوارض ناشی از آن در جامعه
عوامل دخیل در بروز مسأله
نحوه برخورد فعلی با مساله
آنچه درمورد راه حل مساله می‌اندیشید
فواید پژوهش و نتایجیکه از حل مشکل انتظار می‌رود
اهداف را با استفاده از افعال عملی که برای اندازه گیری و سنجش مناسب هستند بیان نمائید. (افعال مناسب مانند: تعیین کردن، مشخص نمودن، مقایسه کردن و افعال نامناسب مانند: درک کردن، فهمیدن، اعتقاد داشتن و… )
اهداف تحقیق باید متناسب با فرضیات یا سوالات تحقیق نوشته شود.
اهداف واقع بینانه بیان شوند که تحت شرایط کاری بتوان به آنها دست یافت.
اهداف دقیقا از آنچه مطالعه برای آن انجام میشود به صورت منطقی پیروی می‌کند.
اهداف به زبانی علمی، روشن، صریح ودقیقاآنچه تصمیم به انجام آن داریم مشخص شود.
3- سوابق مربوط (بیان مختصر سابقۀ تحقیقات انجام شده در بارۀ موضوع ونتایج به دست آمده در داخل وخارج ازکشور نظرهای علمی موجود دربارۀ موضوع تحقیق)
در بخش سوابق محقق باید به ذکر پژوهش هایی بپردازد که قصد دارد یافته‌های آنها را تکمیل کند، اشتباهات آنها را رفع نماید و یا نتایج آنها را رد کند. برای کسب اطلاعات در زمینه مورد تحقیق می‌باید به منابع مرجع مراجعه نمود منظور از منابع مرجع هر فرد یا هر چیزی است که به عنوان ماخذ اطلاعات مورد مراجعه قرار می‌گیرد. مهمترین منابع عبارتند از:کتاب ها، مجلات، پایان نامه و…
منابعی که در این بخش استفاده می‌شوند، باید به بخش منابع در آخر پروپوزال ارجاع داده شود. نحوه ارجاع منبع در داخل متن باید با هماهنگی اساتید گروه تعیین شود.
4.فرضیه‌ها یا سوالات تحقیق(هر فرضیه به صورت یک جملۀ خبری نوشته شود)
فرضیه عبارتست از آنچه که محقق به دنبال آن می‌گردد و یا حدسی است زیرکانه و علمی که برای نتیجه تحقیق می‌زنیم. پیشنهادی است که در محک آزمایش علمی، سنجیده میشود، به بیان دیگر فرضیه عبارت است از تصدیق‌هائی که صحت و سقم آنها هنوز اثبات نشده است.
لازم است به ذکر است که مطالعات تحلیلی و تجربی به طور اصولی نیازمند به داشتن فرضیه هستند و این یک الزام منطقی است، لیکن در مطالعاتی که صرفا به صورت توصیفی انجام می‌شوند نیازی بداشتن فرضیه نیست، بلکه در این گونه موارد از سوالات مهم برای تدوین آنچه باید مورد اندازه گیری قرار گیرد استفاده می‌نمائیم.
5.اهداف تحقیق( شامل1- اهداف علمی 2- کاربردی 3- ضرورت‌های خاص انجام تحقیق)
بدنبال نوشتن قسمت بیان مسئله تحقیق لازم است تا اهداف تحقیق را برشماریم. ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که هدف چیست؟ به تعبیر دیگر باید مشخص نمائیم که انتظار داریم از این مطالعه به چه نتایجی دست پیدا کنیم. درتعریف هدف گفته اند: « هدف نقطه ای است که محقق قصد رسیدن بدان را دارد». چنانچه اهداف یک تحقیق بخوبی نوشته شود محقق در می‌یابد که نیاز به چه نوع اطلاعاتی دارد و از چه راههایی باید به جستجوی آنها بپردازد و این خود راه گشای نحوه انجام تحقیق نیز خواهد بود.
نحوه بیان اهداف موضوعی مهم در نوشتن طرح تحقیق است. اصول زیر میتواند بعنوان راهنما مورد استفاده قرار گیرند:
- درصورت داشتن هدف کاربردی بیان نام بهره وران( اعم از مؤسسات آموزشی واجرایی وغیره)
7.جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق در چیست؟ (این قسمت توسط استاد راهنما تکمیل شود).
یکی از ویژگیهای تحقیق علمی افزایشی بودن آن است یعنی تحقیق بایستی دانش جدیدی به دانش قبلی بشری اضافه کند و گرنه تکرار آنچه دیگران انجام داده اند تحقیق علمی به حساب نمی آید این قسمت بایستی توسط استاد راهنما نوشته و امضاء شود و توسط وی بیان شود که آیا موضوع مورد تحقیق دانشجو دارای جنبه جدیدی هست یا نه؟
- روش کار
الف. نوع روش تحقیق:
بطور خلاصه هر تحقیق را بر اساس هدف یا قصدی که دنبال می‌کند می‌توان به سه دسته زیر نیز تقسیم نمود.
1- تحقیق بنیادی: پژوهشی است که به کشف ماهیت اشیا، پدیده‌ها و روابط بین متغیرها، اصول، قوانین و ساخت یا آزمــایش تئوری‌ها ونظریه‌ها می‌پردازد وبه توسعۀ مرزهای دانش رشتۀعلمی کمک می‌نماید.
2- تحقیق نظری: نوعی پژوهش بنیادی است و ازروش‌های استدلال وتحلیل عقلانی استفاده می‌کند و برپایۀ مطالعـــــــات کتابخانه ای انجام میشود.
3- تحقیق کاربردی: پژوهشی است که با استفاده از نتایج تحقیقات بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روشها، ابزارها وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفادۀ جوامع انسانی انجام میشود.
ب: روش گرد آوری اطلاعات (میدانی، کتابخانه ای وغیره ):
یکی از اصلی تر ین بخش‌های هر کار پژوهشی را جمع آوری اطلاعات تشکیل می‌دهد. چنانچه این کار به شکل منظم وصحیح صورت پذیرد کار تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از داده‌ها با سرعت و دقت خوبی انجام خواهد شد. روشهای گردآوری اطلاعات را به طور کلی به دو طبقه می‌توان تقسیم کرد:
-روشهای کتابخانه ای: بسته به نوع سند و موضوع تحقیق ممکن است با استفاده از فیش یا جدول یا فرم‌های شبه پرسشنامه یا ترکیبی از همه آنها انجام پذیرد.
-روشهای میدانی: به روشهای اطلاق میشود که محقق برای گرد آوری اطلاعات ناگزیر است به محیط بیرون برود و با مراجعه به افراد یا محیط و نیز برقراری ارتباط مستقیم با واحد تحلیل بیرون یعنی افراد اطلاعات مورد نظر خود را گردآوری کند. روشهای میدانیعبارتند از: روش پرسشنامه ای، روش مصاحبه، ر وش مشاهده، روش آزمون و روشهای صوتی و تصویری.
در تحقیقاتی که ماهیت کتابخانه ای دارند تقریباً تمام تلاش محقق در کتابخانه‌ها صورت می‌پذیرد. حتی در تالیفات و تصنیفات نیز از این روش استفاده میشود.گام اول در مهارت تحقیق کتابخانه ای آشنایی با نحوه استفاده از کتابخانه است برای اینکار محقق باید از روشهای کتابداری نحوه استفاده از برگه دان و ثبت مشخصات کتاب، نحوه جستجوی کتاب در کتابخانه و رایانه و… اطلاع حاصل نماید. نکته دوم شیوه جستجوی کتاب یا منبع مورد نیاز در کتابخانه است. برای این کار معمولاً کتابخانه‌ها، برگه دان‌ها یا کارت‌های ویژه ای در اختیار دارند که به سه شکل تنظیم شده است: بر اساس عنوان کتاب، بر اساس موضوع، بر اساس نام مولف.
در کتابخانه‌ها به طور کلی دو دسته منبع وجود دارد: اول، منابعی که به امانت داده میشود.دوم، منابعی که به امانت داده نمی شود مثل فرهن گها، کتابهای مرجع، اطلس ها، مجلات، و…کتابخانه‌ها از حیث دسترسی به منابع به سه گروه تقسیم می‌شوند: گروه اول کتابخانه‌های باز که در آنها محقق میتواند آزادانه بین قفسه‌ها رفت آمد کند. گروه دوم کتابخانه‌های بسته که درآنها محقق امکان دسترسی به منابع را به طور مستقیم ندارد.گروه سوم کتابخانه‌های نیمه باز که بخشی از آن مستقیما در دسترس محقق و بخشی دیگر از آن در اختیار کتابدار است
پ: ابزار گردآوری اطلاعات:
اصلی ترین روشها برای جمع آوری داده‌ها عبارت است از: پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده، آزمون، فیش، جدول، نمونه برداری، تجهیزات آزمایشگاهی و بانک‌های اطلاعاتی و شبکه‌های کامپیوتری و ماهواره ای وغیره).
- فهرست منابع ومآخذ (فارسی وغیر فارسی ):
برای نوشتن فهرست منابع لازم است محقق دقت لازم را داشته باشد تا از منابعی که در نوشتن طرح به ویژه در قسمت سوابق تحقیق از آنها استفاده می‌کند را در این قسمت شناسنامه کامل منبع را بیاورد و لازم است منابعی که در این قسمت نوشته میشود در داخل پروپوزال هم از آنها استفاده شده باشد و مشخص شود که در کجا استفاده شده است محقق بایستی از ذکر منبعی که در پروپزال از آنها استفاده نکرده است خودداری کند و همچنین همه منابعی که در داخل متن پروپزال از آنها استفاده کرده است شناسنامه کامل منبع را بایستی در اینجا بنویسد.روش بیان منابع پایان نامه باید به شرح زیر است:
کتاب: نام خانوادگی، نام، سال نشر، عنوان کتاب، مترجم، محل انتشار، جلد
مقاله: نام خانوادگی، نام، عنوان مقاله، عنوان نشریه، سال، دوره، شماره، صفحه
