تاریخچه شرکت نفت ایران
به دنبال اعطای امتیاز استخراج و بهره برداری از نفت سراسر ایران – به غیر از ۵ استان شمالی – در سال ١٢٨٠ (هـ. ش) از سوی مظفر الدین شاه قاجار به «ویلیام ناکس دارسی» انگلیسی، مته حفاری اولین چرخش‌های خود در خاک خاورمیانه را تجربه کرد و به این ترتیب نام ایران به عنوان خاستگاه نخست صنعت نفت خاورمیانه، در تاریخ عملیات نفتی ایران منطقه زرخیز جهان ثبت شد. اکنون یک قرن تمام، از آن تاریخ می‌گذرد و صنعت نفت ایران خود را برای آغاز دومین سده از حیات خویش آماده می‌کند.
صنعت نفت طی این دوران یکصد ساله، ازسویی به عنوان یک پدیده فنی و صنعتی دریچه علم روز دنیا را به روی ایرانیان گشود و از سوی دیگر در پیوند با مطامع خارجیان، منشأ و محور رویدادهای بسیاری در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور شد که پرداختن به هر یک مستلزم بازنگری دقیق و ژرف در تاریخ تحولات یکصد ساله این سرزمین است.
فوران نفت از اولین چاه حفر شده در منطقه مسجد سلیمان درسال ١٢٨٧، احداث پالایشگاه نفت آبادان در سال ١٢٩٢، تجدید نظر نافرجام در امتیازنامه دارسی درسال ١٣١٢، پیروزی نهضت ملی شدن صنعت نفت در سال ١٣٢٩، عقد قرارداد بی‌ثمر با کنسرسیوم در سال ١٣٣٣ – که حاصلی جز تسلط بیگانگان بر مخازن نفت ایران نداشت – رویکرد نمادین به صنایع پتروشیمی و گاز در دهه ١٣۴٠ و بالاخره بهره برداری بی‌رویه از منابع نفت کشور، از جمله رویدادهای تأمل انگیزی هستند که هر یک با نکاتی درس آموز، در متن و حاشیه خود همراه است.
با پیروزی انقلاب اسلامی، تمامی مناسبات و قواعد پیشین منسوخ شد و به دنبال خروج تمامی کارکنان خارجی از صنعت نفت ایران، اداره کامل آن در اختیار نیروهای متخصص و پر توان داخلی قرار گرفت.
هر چند بروز جنگ تحمیلی، صدمات بسیاری را بر پیکره این صنعت وارد کرد، اما به دنبال پایان یافتن جنگ علاوه بر بازسازی و جبران خسارت ها، تلاشی پردامنه در حوزه‌های برنامه ریزی و عملیاتی شکل گرفت و صنعت نفت به عنوان محور تحولات و دگرگونی اساسی، در فرایند رشد و توسعه کشور، فصل نوین فعالیت‌های خود را آغاز کرد.
چگونه نخستین میدان نفتی خاورمیانه کشف شد؟
پایه صنعت نفت ایران با امضای امتیازنامه معروف «دارسی» در ٢٨ ماه مه ١٩٠١ گذارده شد و اینک صنعت نفت ایران یکصدمین سال تولد خود را جشن می‌گیرد.
البته استفاده از چشمه‌های سطح الارضی نفت و قیر به صورت سنتی و ابتدایی از باستان زمان در ایران شناخته بود. در نیمه دوم قرن نوزدهم تقریباً از همان زمان که صنعت جدید نفت در امریکا آغاز شد (١٨۵٩) چندین امتیازنامه برای استخراج معادن نفت در ایران به امضاء رسید. حفاری هایی نیز در برخی از نقاط کشور به عمل آمد، لیکن هیچ یک به نتیجه رضایت بخشی منتهی نگردید.
مرحله اول عملیاتی نیز که به موجب امتیازنامه دارسی در مناطق قصر شیرین و چاه سرخ انجام شد چندان رضایت بخش نبود. حفاری در این مناطق اگر چه وجود نفت را به اثبات رساند، اما بازده چاه‌ها چنان نبود که ادامه عملیات در همان نقاط را توجیه کند. در مرحله بعدی دستگاه‌های حفاری به نواحی جنوبی تر یعنی حوالی شوشتر انتقال یافت. کارشناسان نسبت به نتیجه عملیات در این منطقه خوش بین بودند اما مشکل عمده آن بود که سرمایه دارسی کفاف نمی‌داد. طرح‌های آینده مستلزم هزینه‌های سنگین تری بود که دارسی شخصاً نمی‌توانست از عهده آن بر آید. او تا اواخر سال ١٩٠۴، حدود دویست و بیست و پنج هزار لیره خرج کرده بود که در آن زمان مبلغ هنگفتی به حساب آمد.
عاقبت گره کار، به دست یک شرکت اسکاتلندی گشوده شد که امتیازی در کشور برمه داشت و پالایشگاهی نیز در رانگون تأسیس کرده بود. در آن ایام وزارت دریاداری انگلیس درصدد بود که سوخت کشتی‌های جنگی خود را از زغال به نفت تبدیل کند و برای انجام این امر سالانه به ۵٠ هزار تن نفت نیاز داشت.
دولت انگلیس برای تأمین این مقدار نفت به آن شرکت اسکاتلندی که «شرکت نفت برمه» نامیده می‌شد مراجعه کرد، ولی ذخایر نفتی شرکت چندان نبود که بتواند تعهد دراز مدتی را در این باب بر عهده بگیرد و کارشناسان فنی، توسعه بیشتر عملیات در حوزه امتیاز برمه را توصیه نمی‌کردند. اما دارسی ناحیه امتیاز نوید بخش تری را در اختیار داشت که اگر امکانات مالی شرکت برمه برای سرمایه گذاری‌های بیشتر به یاری او می‌آمد مشکل دریاداری انگلیس نیز حل می‌شد.
مذاکرات میان دارسی و شرکت نفت برمه در سال ١٩٠۵ به تشکیل شرکتی به نام «سندیکای امتیازات» (Concessions Syndicate Ltd.) انجامید. مرکز این شرکت در «گلاسکو» بود. قرار شد عملیات حفاری در پیرامون مسجد سلیمان از سوی این شرکت، با پشتیبانی مالی شرکت برمه، پی گرفته شود.
شرکت جدید برای پیشبرد مقصود خود قراردادی هم با سران ایل بختیاری امضا کرد و آن‌ها متعهد شدند که در برابر دریافت حقوق معینی حفاظت اموال و تأسیسات شرکت را در منطقه عملیات عهده دار گردند. این قرارداد که با پادرمیانی کنسول انگلیس در اصفهان و بدون اطلاع مقامات دولتی ایران انعقاد یافت. هیچ گاه مورد شناسایی و قبول دولت ایران واقع نشد و سرانجام در سال ١٩٢۴ پس از روی کار آمدن رضا شاه رسماً ملغی گردید.
قسمت‌هایی از این مقاله حذف شده و نسخه کامل آن فقط در فایل‌های word و Pdf موجود هستند.
لطفا برای دریافت نسخه کامل این مقاله فایل‌های word و pdf را دانلود نمائید.
با خرید این محصول فایل word و PDF مربوط به این مقاله را دریافت خواهید کرد.
لینک دانلود بی‌درنگ پس از پرداخت نمایش داده شده و فایل فشرده مربوط به این مقاله آماده دانلود خواهد بود.
تعداد صفحات: 7 صفحه | حجم فایل: کمتر از 1 مگابایت | فونت استفاده شده: B Zar | به همراه صفحه اول
رمز فایل فشرده: www.4goush.net
